Fatwa van de dag: de vrijheidsmisvatting

"Er bestaat in de ziel van seculier links vandaag de dag groteverwarring over de betekenis van vrijheid. Dit noem ik dexe2x80x99vrijheidsmisvattingxe2x80x99. Het spinozistische principe dat het individuelegeweten niet onderdrukt mag worden door anderen, niet door goden ofoverheden en niet door de tirannie der gewoonte, leidt tot de verkeerdeconclusie dat het individuele geweten gevrijwaard moet zijn vankritische evaluatie en beoordeling door anderen. Omdat het gewetenovergelaten wordt aan het individu zou de waarheid van de conclusiesxc3xb3xc3xb3k aan dat individu moeten worden overgelaten.

Maar mensenhebben wxc3xa9l het recht te denken wat zij willen, ze hebben alleen niethet recht om gelijk te hebben. Kritiek leveren is gxc3xa9xc3xa9n inbreuk op devrijheid van het individu. Sterker nog: kritiek is de ultiemebevestiging van de vrijheid van een ander. Iemands redenen om te doenwat hij doet zijn van nature zodanig dat anderen die in overwegingkunnen nemen en kunnen accepteren. Maar als anderen ze kunnenaccepteren, dan kunnen zij ze ook verwerpen.br /br /Door het gewetentot privxc3xa9zaak te verklaren, hoopte seculier links het publieke domeinte beschermen tegen de soms giftige effecten van het geloof. Maarparadoxaal genoeg ondermijnt deze privatisering alle pogingen om je teverzetten tegen religie als die de mensenrechten bedreigt xe2x80″ zoals hetgeval is in het debat over de islam. Gelukkig is er een coherentere enhandiger manier om na te denken over een seculiere, open samenleving.Het zal geen verrassing zijn dat we hiervoor weer bij Spinoza moetenzijn.

Spinoza hangt zijn argumenten voor het vrije geweten nietop aan subjectiviteit of privacy, maar juist aan objectiviteit enopenbaarheid. Het geweten kan niet gedwongen worden omdat het voortkomtuit onze eigen beoordeling over welke handeling voor ons de juiste is.Het hogere doel van de bescherming van het geweten is om de waarhedenvan het geweten te kunnen delen met andere mensen. (Dat is wat Spinozazelf ook probeerde xc3xa9n bereikte xe2x80″ zij het postuum.)
Voor Spinozazijn gewetenszaken dus niet privxc3xa9, maar openbaar: open om besproken teworden, open voor kritische evaluatie aan de hand van objectievenormen, en open voor verandering. Ik heb het geweten getypeerd als eenopen source-systeem, naar het voorbeeld van de open source-beweging incomputer software. Een open source-systeem is een vorm vandemocratische, collectieve besluitvorming waarin alle deelnemers elkeoplossing kunnen overwegen, bekritiseren en herzien. Het proces zelfstaat open voor iedereen wier bijdragen bruikbaar lijken.
Zobezien moeten beweringen over gewetenskwesties niet alleen getolereerdworden in het publieke domein, maar zelfs actief aangemoedigd.Dergelijke gesprekken zullen niet altijd eenvoudig of gemakkelijk zijn,maar in een vrije samenleving zijn ze van wezenlijk belang. Het is deessentie van vrijheid.

De filossof Austin Dacey, geciteerd in een artikel in Trouw. Met dank aan Martijn