Op 29 oktober zal in de Amsterdamse gemeenteraad gestemd worden over de beleidsnotitie van het College van B en W over de scheiding van kerk en staat. Het is nog spannend of het Amsterdamse stadsbestuur voldoende steun voor deze notitie zal krijgen. Vooralsnog lijkt het erop dat de Amsterdamse PvdA-fractie de notitie niet unaniem zal gaan steunen. Dat is de belangrijkste politieke conclusie die kan worden getrokken na het debat dat Emcemo, HTIB, Argan en ACB Kenniscentrum op 26 september organiseerden over de scheiding van kerk en staat in Amsterdam.
PvdA-raadslid Frank De Wolf verklaarde tijdens het debat dat een deel van zijn fractie moeite houdt met de in de notitie gexc3xafntroduceerde visie van compenserende neutraliteit, waarmee het gemeentebestuur de mogelijkheid open wil houden om in uitzonderlijke gevallen een bepaalde religieuze groep meer te ondersteunen dan een andere. Het Amsterdamse College van B en W wil deze mogelijkheid hebben in bijzondere omstandigheden of wanneer sprake is van een historische of structurele ongelijkheid die rechtgetrokken dient te worden. Maar volgens De Wolf staat extra steun aan een specifieke groep al snel op gespannen voet met het gelijkheidsbeginsel en komt het ook de emancipatie niet ten goede. Daarnaast is het volgens De Wolf riskant geld te geven aan religieuze instellingen. Lang niet alle gelovigen in Amsterdam zijn namelijk bij een religieuze organisatie aangesloten. Niet iedereen bidt in een kerk of een moskee.
Coalitiegenoot Judith Sargentini (GroenLinks) zal de notitie wel steunen. Zij benadrukte tijdens het debat in Argan dat zij zelf weliswaar behoort tot de afdeling xe2x80x98religie is opium van het volkxe2x80x99, maar dat het past in de Nederlandse traditie om steun te geven aan religieuze genootschappen, zolang de overheid zich maar niet met de religieuze kerntaken bemoeit. Extra steun voor groepen die achterblijven kan volgens haar soms noodzakelijk zijn. Sargentini meent dat de keuze voor een compenserende neutraliteit eigenlijk een voortzetting van staand beleid is. Net als Sargentini liet ook Ivar Manuel, fractievoorzitter van D66, weten te kiezen voor een pragmatische aanpak en het college te zullen steunen.
Scheiding kerk en Staat
Het goed bezochte debat in jongerencentrum Argan, dat werd geleid door Miep van Diggelen (ACB Kenniscentrum) illustreerde dat de discussie over de scheiding van kerk en staat actueel is, maar ook gecompliceerd.
In Amsterdam werd de kwestie volgens inleider Joris Rijbroek, ambtenaar van de gemeente Amsterdam, actueel na discussies over de subsidixc3xabring van het debatcentrum Marhaba, de verkapte lening die de gemeente aan Milli Gxc3xb6rxc3xbcs verstrekte voor de bouw van de Westermoskee en een discussie die werd gevoerd over subsidixc3xabring van het Pinksterfestival. De scheiding van kerk en staat is volgens Rijbroek voor een gemeente bijvoorbeeld ook aan de orde wanneer er wordt samengewerkt met moskeeorganisaties om mogelijk ontsporende of radicaliserende jongeren weer op het rechte spoor te krijgen.
De discussie over de scheiding van kerk en staat is van alle tijden, maar gaat de laatste jaren vooral over de plaats van de islam in de Nederlandse samenleving. Daarbij bestaat, simpel gesteld, een spanningsveld tussen enerzijds Nederlanders die moslim zijn en anderzijds Nederlanders die niet (meer) geloven. De eerste groep wil zijn godsdienst zoveel mogelijk in vrijheid kunnen beleven, de tweede groep wil zo min mogelijk beperkt worden door de religie van anderen en wil religie daarom zoveel mogelijk buiten het publieke domein houden. Hierbij wordt dan vaak gewezen naar het beginsel van de scheiding van kerk en staat.
Wat houdt het beginsel van scheiding van kerk en staat in?
Politicoloog Marcel Maussen benadrukte in zijn inleiding dat de scheiding van kerk en staat het product is van een lange historische en institutionele ontwikkeling. Het is volgens hem eigenlijk een afgeleide van andere rechtsbeginselen, waarvan het recht op gelijke behandeling (van personen en groepen) en de vrijheid van godsdienst de belangrijkste zijn. Bij die laatste vrijheid gaat het dan onder andere om de gewetensvrijheid, uitingsvrijheid en de vrijheid om een godsdienst alleen of samen met anderen in de openbaarheid te belijden.
Scheiding van kerk en Staat betekent dat er in de verhouding tussen kerk en staat geen institutionele zeggenschapover en weer mag zijn. De overheid mag de staat volgens eigeninzichten, zonder zeggenschap van de kerken inrichten. De kerken zijnvrij van overheidsinmenging bij de vormgeving van hun kerkelijkeorganisatie en in de aanstelling van hun functionarissen.
Ook mag er geen rechtstreekse inhoudelijke zeggenschap zijn. Deoverheid mag zich niet met de geloofsleer bemoeien. Omgekeerd hebben dekerken geen formele positie in de publieke besluitvormingsprocedure enkunnen aan het handelen van de overheid niet louter godsdienstigemaatstaven worden aangelegd.
Marcel Maussen attendeerde de aanwezigen er op dat het in de huidigecontext relevant is dat religie zich de afgelopen decennia steeds meertransnationaal georganiseerd heeft. Door migratie en nieuwe mediahoeven religieuze bewegingen zich niet veel meer van nationale grenzenaan te trekken. De Nederlandse overheid kan besluiten zich afzijdig tehouden van bijvoorbeeld de islam, maar dat betekent niet dat andere overheden dat ook doen.
Volgens panellid Maurits Berger, Arabist en hoogleraar islam inde westerse wereld, gaat de discussie over de scheiding van Kerk enStaat in de praktijk vooral over de rol van de overheid. Het gaatvolgens hem zelden over de vraag of een kerk zich met xe2x80x99s lands bestuurmag bemoeien, maar veel meer over de mate waarin de staat zich metreligie mag bemoeien. Denk bijvoorbeeld aan financixc3xable steun aanreligieuze organisaties en het tegengaan van radicalisering.
In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, verzet het beginsel vanscheiding van kerk en staat zich niet tegen samenwerking ofsteunverlening aan religieuze instellingen. Overleg of dialoog tussenoverheid en religieuze organisaties is mogelijk evenals de subsidixc3xabringvan maatschappelijke activiteiten van kerken c.q. organisaties opreligieuze, levensbeschouwelijke grondslag.
Cruciaal is het daarom in dit verband volgens inleider Marcel Maussen of je vindt dat er iets extraxe2x80x99s moet gebeuren voor een bepaalde gemeenschap op grond van het gelijkheidsbeginsel.
Amsterdamse notitie
Het Amsterdamse college van B&W heeft een bijzonder toegankelijkenotitie opgesteld waarin wordt beschreven hoe de gemeente Amsterdam alsoverheid ten opzichte van het geloof en godsdiensten staat. Joris Rijbroekbenadrukte in zijn inleiding dat de notitie van de gemeente Amsterdamvooral bedoeld was om een denkkader neer te zetten dat de komende jarenals hulpmiddel kan fungeren bij het formuleren van het Amsterdamsebeleid.
In de notitie wordt een onderscheid gexc3xafntroduceerd tussen exclusieveneutraliteit, inclusieve neutraliteit en compenserende neutraliteit.Van exclusieve neutraliteit, waarbij religie niet wordt toegestaan in de publieke sfeer, is in Nederland geen sprake.
In Nederland domineert het inclusief neutrale overheidsbeleid,waarbij de overheid verschillende geloofs- en levensbeschouwelijketradities in evenredigheid tegemoet komt. Deze interpretatie van hetbeginsel van de scheiding van kerk en staat verzet zich niet tegenfinancixc3xable banden tussen kerk en staat. Het kan voorkomen dat deoverheid extra faciliteiten bie
dt, zolang de overheid zich maarneutraal opstelt en opereert binnen de grenzen van hetgelijkheidsbeginsel en niet xc3xa9xc3xa9n religieuze groep voortrekt.
Volgens de Amsterdamse notitie kan de overheid in Nederland ook kiezen voor een compenserende visie op neutraliteit.In dat geval kan de overheid een bepaalde religieuze groep meerondersteunen dan een andere, wanneer er sprake is van bijzondereomstandigheden of van een historische of structurele ongelijkheid dierechtgetrokken dient te worden. Subsidixc3xabring van (de activiteiten van)moskeekoepels en/of (migranten)kerken zijn volgens het Amsterdamsecollege een instrument in deze maatschappijvisie om ongelijkheid weg tenemen en iedereen, ongeacht religieuze of levensbeschouwelijkeachtergrond volwaardig deel te laten nemen aan de samenleving;dit soort subsidixc3xabring kan de sociale cohesiebinnen de samenleving bevorderen.
In haar notitie stelt de gemeente Amsterdam voor te kiezen voor eeninclusief neutraal overheidsbeleid, maar het gemeentebestuur wil bijwijze van uitzondering de mogelijkheid hebben om te kiezen voor decompenserende visie op neutraliteit. In dat geval is (extra)subsidixc3xabring van bijvoorbeeld islamitische organisaties mogelijk.
Volgens islamdeskundige Maurits Berger past het Amsterdamsebeleid in de trend van een toenemende overheidsbemoeienis met de islamals religie. Als voorbeeld noemde hij in juli in het NRC de bemoeienismet de islamitische inspraakorganen, maar ook het overheidsoptreden inAmsterdam en Rotterdam tegen radicalisering van moslimjongeren.Hiervoor worden volgens Berger imams, islamitische geleerden enmoskeexc3xabn ingeschakeld en wordt gestimuleerd dat een vreedzame versievan de islam wordt uitgedragen. Berger meent dat er sprake is van eenverschuiving van de grens tussen kerk en staat; een verschuiving dievolgens hem in deze tijd past en in deze omstandigheden nodig is.
Marhaba en de Westermoskee
Het is in Amsterdam onmogelijk te spreken over de scheiding van kerk enStaat zonder de debacles met Marhaba en de Westermoskee te noemen.Judith Sargentini laat tijdens het debat weten dat het initiatievenwaren die met de beste emancipatoire bedoelingen waren opgezet, maarwaarbij het financieel of institutioneel haperde.
Met Marhaba had het Amsterdamse gemeentebestuur niet tot doel eenbepaalde richting in de islam te stimuleren. Wel had het een centrumvoor islamitische kunst en cultuur moeten worden. Volgens panellidAbdou Menebhi (Emcemo) was Marhaba een initiatief dat op hetgemeentehuis was bedacht en waarvoor weinig steun bestond bij demaatschappelijke organisaties. Bovendien was Haci Karacaer, xc3xa9xc3xa9n van degezichtsbepalende figuren afkomstig van Milli Gxc3xb6rxc3xbcs en niet bepaaldreligieus neutraal.
Naar aanleiding van de discussie over Marhaba laat Ivar Manuel(D66) weten dat hij vindt dat je als overheid best stiekem een liberalevariant van de islam zou mogen stimuleren. De andere debaters zijn hetniet met hem eens. Judith Sargentini: xe2x80x9cJe mag best een voorkeurhebben voor een liberale islam, maar als overheid moet je dat nietactief willen stimuleren. Voorzover dat xc3xbcberhaupt mogelijk is.xe2x80x9d Maurits Bergernoemt het een duidelijk voorbeeld van de schending van de scheidingtussen kerk en staat wanneer een liberale variant zou wordengestimuleerd. Voor je het weet crexc3xaber je dan volgens Berger een vormvan staatsgodsdienst.
Volgens Mustafa Ayranci (voorzitter van de Turksearbeidersvereniging HTIB) heeft de gemeente Amsterdam steun gegeven aande politieke islam door een verkapte lening aan Milli Gxc3xb6rxc3xbcs te geven.Hij vindt dat de politici daarvoor hun excuses maken. Maar devertegenwoordigers van de politieke partijen lieten weten daar weinigvoor te voelen. Frank de Wolf (PvdA) verklaarde: ik geloof nietdat we de politieke islam hebben omarmd xe2x80″ nog afgezien van de vraag hoeje het begrip xe2x80x98politieke islamxe2x80x99 definieert.
Islamitische en seculiere organisaties
Abdou Menebhi (voorzitter Emcemo) benadrukte dat het debat overintegratie de afgelopen jaren te veel is gexc3xafslamiseerd en dat alleallochtonen ten onrechte moslims worden genoemd. Menebhi: xe2x80x9cJe moetmensen niet willen emanciperen vanuit hun religie. Een religie biedtdaarvoor te weinig aanknopingspunten. Ik ben zelf seculier, maar ikwerk wel samen met moskeexc3xabn om sociale cohesie te bevorderen endiscriminatie en islamofobie tegen te gaan.
Volgens bestuurskundige Nora Azarkan is de hele discussie overde scheiding van kerk en staat vooral actueel geworden sinds 11september. Het gaat volgens haar vooral over de relatie tussenoverheden en moskeexc3xabn en dan in het bijzonder over hetveiligheidsbeleid. Mensen worden hierbij volgens Azarkan als groepbenaderd en niet als individu. Dat komt de emancipatie van individuenvolgens haar niet ten goede. Nora Azarkan en Abdou Menebhi benadruktenbeiden het belang van seculiere organisaties. Azarkan: xe2x80x9cWanneer je ietsaan emancipatie wilt doen, moet je bondgenootschappen sluiten metseculiere zelforganisaties.
Een artikel van Ewoud Butter (Allochtonenweblog/ACB Kenniscentrum) die samen met Lisa Arts werkt aaneen publicatie over initiatieven die door gemeenten,moskeeorganisaties, onderwijs en welzijnswerk worden genomen omradicalisering te voorkomen. Ook wordt aandacht besteed aan de rol vande media en aan ervaringen in het buitenland.
De Amsterdamse gemeenteraad debatteert op woensdag 29 oktober over de notitie Scheiding Kerk en Staat.
Meer lezen:
De Amsterdamse notitie kunt u hier downloaden.
Amsterdams College verwaarloost kernwaarden (Coos Huijsen)
In Amsterdam zijn kernwaarden juist in goede handen (Job Cohen)
Amsterdam schendt scheiding kerk-staat (Maurits Berger)
Amsterdamse gemeenteraad: geen steun religieuze groepen (Parool)
Benader scheiding kerk-staat pragmatisch (Lisa Arts, Ewoud Butter)
Overheidssteun aan religieuze groepen belemmert integratie (Marijke Linthorst, PvdA)
Het debat over integratie is teveel gexc3xafslamiseerd
Allochtonenweblog 